بشیر

3ـ2ـ امکان تربیت

مرادم از تربیت؛ یعنی همین. از آهن ماشین ساختن و از بشر آدم آفریدن. و در امکان چنین معجزه­ای از پیش بحث­ها بوده که آیا امکان تربیت هست یا تربیت نااهل را چون گردکان بر گنبد است و عاقبت گرگ زاده گرگ شود؟

در جواب این سؤال باید گفت:

1ـ هر پدیده­ای که از قانون و از نظام علیتی برخوردار است ناچار امکان تربیتش هست. هنگامی که قانون­ها شناخته شدند، تسخیر می­شوند و در دست انسان اسیر می­گردند.

از جبر قانون­ها بر علیه همان­ها بهره­برداری می­شود.

امروز در سایه­ی همین شناخت علمی و علیتی، حتی درخت­ها و دام­ها و حیوان­ها تربیت شده­اند و به شکل دلخواه درآمده­اند. در چنین موقعیتی آیا انسان را نمی­توان ساخت و نمی­توان تربیت کرد؟ در حالی که انسان از جبرهای گوناگونی برخوردار است و با تضاد علیت­ها و رقابت جبرها همراه است و در نتیجه امکان حرکت بیشتر و آزادی زیادتری برایش هست.

انسان چه مجبور باشد و چه آزاد، امکان تربیتش هست. اگر مجبور است، با شناخت قانون­های حاکم بر او تربیت می­شود، همان طور که درخت­ها و دام­ها تربیت شده­اند. و اگر آزاد است، خودش می­تواند خودش را بسازد و خودش می­تواند از رقابت استعدادها و تضاد نیروهایش بهره بردارد.

2ـ از این گذشته، بالاتر از تجربه چه دلیلی؟ چرا در امکان تربیت بحث کنیم هنگامی که نمونه­هایش را می­بینیم و شاهد وقوع آن هستیم؟

جایگاه تربیت در نظام فکری مرحوم عین ـ صاد

سید مجیدپورطباطبایی

اردیبهشت87