بشیر

سیری در اندیشه ولایت فقیه (8)

بسم الله الرحمن الرحیم، الحمدلله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آل الطیبین الطاهرین

[همان طور که بارها در قسمت­های قبلی تذکّر داده شد، این مجموعه گزارشی از اثر 2 جلدی حکومت اسلامی در اندیشه فقیهان شیعه تألیف آقایان عمو کاظم رحمان ستایش و نعمت الله صفری فروشانی است.]

مرحله­ی سوم: ولایت فقیه در دوره حضور فقیهان در عرصه­ی سیاست (2): دوره­ی قاجار

عصر حکومت قاجار (1135 ـ 1344 ق.) پس از گذشت 65 سال تحول سیاسی ناپایدار، توسط خاندان­های قدرت­مدار در سرتاسر ایران، استقرار یافت. این نابسامانی­ها بی­شک اثرات مهمی را در ابعاد اجتماعی و فرهنگی از خود به جا گذاشت.

ادامه مطلب...

سیری در اندیشه ولایت فقیه (7)

فقیهان شیعه در دو دوره صفویان و قاجاریان، در حکومت حضور داشتند.

در این گفتار، فقیهان عصر صفویه و در گفتار آینده، فقیهان عصر قاجار را در عرصه سیاست خواهیم دید. دور? حکومت صفویه (907 ـ1135 ق) در تاریخ ایران بسیار ممتاز شناخته شده است. تأثیرات عمیق سیاسی حکومت این خاندان، بسیار روشن و واضح به نظر می­رسد. با این حال، تأثیرات عمیق فرهنگی ایشان نیز نباید از نظر دور بماند.

ادامه مطلب...

سیری در اندیشه ولایت فقیه (6)

درباره­ی مرحله­ی قبل گفته شد فقهای بزرگ دوره­ی تدوین فقه شیعه به استنباط و اجتهاد و توسعه­ی مبانی اولیه اقدام کردند و فقه را از حالت مجموعه روایات مرتب شده خارج ساختند. همه­ی نظریه­های فقهی، این تحّول را پذیرفتند و اولین آثار آن بر مجموعه فقه، به صورتی روشمند و منطقی باقی ماند.

در دوره­ی دوم تاریخ فقه شیعه، تحولی اساسی در پالایش فقه از آرا و نظریات اهل سنت صورت پذیرفت و فقه شیعه به عنوان دانشی قانونمند شناخته شد. تا پیش از این عصر، فقیهان می­بایستی فقه را به صورت مجموعه­ای از روایات یا مجموعه­ای از اقوال فقهای شیعی ارائه می­کردند، اما با ظهور محقق حلّی (متوفای 676ق) و پی­گیری روش او توسط شاگردانش چون:

الف ـ علاّمه حلی (متوفای 726ق.)

ب ـ فخرالمحققین (متوفای 771ق.)

فقه شیعه وضع دیگری یافت. این بزرگان به تهذیب و تبویب فقه در همان چارچوبی پرداختند که شیخ طوسی برای فقه تبیین کرده بود. اینان آرا و افکار را به شکلی پخته و اصولی تدریس کردند و هر بحث را در جایگاه خویش و در محدوده­ی وسعت مورد نیازش جای دادند.[1] تأثیری که محقق حلّی در این شکل از ارائه فقه از خود به جا نهاد، تاکنون نیز برقرار و مورد تبعیت دانشمندان و فقهای شیعی است.

ادامه مطلب...

سیری در اندیشه ولایت فقیه(5)

بسم الله الرحمن الرحیم، الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمد وآله الطیبین و الطاهرین

نخستین مرحله: نقل و تعبد به مضمون روایات احکام

فقهای شیعه در عصر حضور ائمه اهل بیت(ع) دشواری خاصی در استنباط احکام نداشتند؛ زیرا هم رجوع به ائمه (ع) برایشان ممکن بود و هم آن که حکم بیشتر مسائل مورد ابتلا از طرف آن بزرگواران رسیده بود. با این توجه مضمون روایات و احیاناً تطبیق­هایی که توسط راویان از آن احادیث می­شد، خود می­توانست [1]راهگشا و جواب­گوی فقهی ایشان باشد. ائمه اهل بیت(ع) نیز بر همین اساس، امر به رجوع به راویان حدیث در فناوی مورد نیاز فرموده­اند.

ادامه مطلب...

سیری در اندیشه ولایت فقیه (4)

مقدمه: در ادامه­ی مباحث گذشته، به بررسی مراحل مختلفی که اندیشه­ی ولایت فقیه، به عنوان رکن اساسی برپایی حکومت اسلامی پشت سرنهاده است، می­پردازیم. همین جا لازم است ذکر شود هر نظریه­ی فقهی­ای[1] که اکنون در بین فقها مطرح باشد، در طول تاریخ فقه و فقاهت، دوره­هایی را در جهت تکامل گذارانده است. «شریعت از ابتدای امر، احکام را به صورتی کلاسیک و با ارتباط خاص بین آن­ها ـ‌چنان که امروزه هست‌ـ در مقام ابلاغ، بیان نکرده بود. اما فقیهان، احکام مرتبط با یکدیگر را در باب­های خاص گرد هم آوردند و ادله مربوط به آن­ها را دسته­بندی و ارائه کردند.»[2]

ادامه مطلب...

سیری دراندیشه ولایت فقیه3

بررسی اندیشه فقیهان شیعه در مورد و موضوع تحقیق

موضوع مورد بررسی ما حکومت اسلامی در اندیشه­ فقیهان شیعه است. با فرض عدم حضور امام معصوم علیه السلام در عصر غیبت، نظریه­ امامت نمی­تواند ظهور مملوسی در جامعه داشته باشد؛ لذا نظریه­ ولایت فقیه به عنوان مقدمه حکومت اسلامی طرح می­شود. با این توجه، لازم است تلقی فقیهان شیعی از این مسئله به طور کامل مورد دقت قرار گیرد. در متون فقهی ما (شیعیان) موارد فراوانی از احکام که سرپرستی و تولی آن­ها به فقها سپرده شده است، مشاهده می­شود. از ابتدای بحث طهارت تا مباحث دیات، آن‌جا که از تقسیم دیه بر عاقله گفت­و گو می­کند، در فروع و مسائل فراوانی، نقش فقیه به عنوان سرپرست دیده می­شود.

ادامه مطلب...

سیری دراندیشه ولایت فقیه 2

با یاد دوست، که هر آنچه هست از اوست.

اندیشه حکومت در اسلام در ادوار فقه

در شروع این سیر، ابتدا به اندیشه حکومت در اسلام در ادوار فقه از ابتدای تدوین فقه تا مرحوم نراقی پرداخته می­شود. فقها در اظهار رأی و نظر خویش درباره موضوعات مختلف مورد ابتلا، به مناسبت پیشامدها و نیازهای هر عصر به اجتهاد پرداخته­اند. از این رو، به اعتقاد نویسندگان کتاب حکومت اسلامی در اندیشه فقیهان شیعه (آقایان محمد کاظم رحمان ستایش و نعمت الله صفری فروشانی) در بسیاری از موضوعات اجتماعی، کمتر اظهار نظرهای کامل و جامعی را از فقها می­یابیم؛ چراکه نیازهای اجرایی احکام شرعی، آن هم به صورت جمعی، کمتر مورد ابتلای شیعه بوده است. ایشان نوشته­اند:

«شیعیان از عصور متقدم با حکومت­ها به صورت کلی و فقط به صورت نفی و اثبات برای رفع نیازهای ضروری سروکارداشته­اند و فقیهان نیز در همین حد، به ارایه نظر فقهی خویش مبادرت ورزیده­اند. این مطلب به معنای آن نیست که فقیهان شیعه نظریه و دیدگاه کلی­ای در این موضوعات نداشته­اند. ما براساس تألیفات و نوشته­های در دسترس، اندیشه­های ایشان را در مقایسه با یکدیگر، بررسی می­کنیم. روشن است که نسبت دادن اولین رأی­ها و استدلال­ها به هر یک از فقیهان نیز بر همین اساس انجام می­گیرد.»

ادامه مطلب...

سیر تاریخی اندیشه ولایت فقیه (1)

مقدمه

[1 ـ تمامی هستی یک سازمان بزرگ است و خداوند، مدیر و پروردگار این سازمان است. و مدیریت و ربانیت او در مورد «پدیده­های مجبور» با امر و نظام و قانون و غریزه است. و در مورد «پدیده­های آزاد» و در رابطه با انسان، انسانی که با ترکیب خاصش به آزادی رسیده و به خود آگاهی دست یافته، با هدایت، یعنی با بنیات و کتاب و میزان است، و نتیجه این هدایت به پا ایستادن انسان است؛ یا بر پای کفر و یا بر پای شکر. (درسهائی از انقلاب، دفتر ششم، ص 9)[1]

2ـ و آنجا که انسان آزاد به سوی نور خدا آمد هو با حجت باطن رو به حجت ظاهر گذاشت و به وحی پای بند شد، و هدایت خدا را پذیرفت، هدایت­ها ادامه می­یابد و این انسان با رنج­ها و درگیری­ها، رنجهای غربت، و درگیری­های با کافران چشم پوش و غافلان فراموش کار رو به سوی خدا می­گذارد. و این خداست که او را می­پرورد و رهبری می­کند تا در هنگام عجزش، با عزت اضطرار به سوی خدایش چنگ بزند، و با او، به سوی او، گام بردارد که اینها بر مرکب هدایت او نشسته­اند و بر چنین مرکبی به چنان معراجی می­رسند که اولئک علی هدی من ربهم.

ادامه مطلب...